Bài giảng Sinh học Lớp 12 - Tuần 24, Bài 39: Biến động số lượng cá thể của quần thể sinh vật

Bài 39: 
Bi ến Động Số Lượng Cá Thể 
của quần thể sinh vật 
Tuần : 24 
I - BiÕn ® éng sè l­îng c¸ thÓ 
? Thế nào là sự biến động số lượng cá thể của QT? Cho các ví dụ ? 
+ Sau một trận cháy rừng , số lượng sinh vật trong khu rừng giảm mạnh . 
+ Tháng 3 hàng năm : Muỗi , ếch nhái tăng số lượng 
+ Ốc bươu vàng ở việt nam tăng nhanh gây hại lúa . 
+ Cá ở biển Pêru cứ 7 năm giảm Sl 1 lần 
Biến động số lượng cá thể 
Là sự tăng hoặc giảm số lượng cá thể trong quần thể 
- Là biến động số lượng cá thể theo chu kì, xảy ra do những thay đổi có chu kỳ của điều kiện môi trường. 
- Ví dụ: 
* Theo chu kì nhiều năm: 
+ Thỏ-mèo rừng Canada: 9-10 năm 
+ Cú- cáo đồng rêu phương Bắc: 4 năm 
+ Cá biển Pêru: 7 năm 
* Theo chu kì mùa: Ở các nước nhiệt đới: Việt Nam: Muỗi, ruồi, Sâu bọ, ếch nhái ... tăng SL theo mùa. 
? ThÕ nµo lµ biÕn ®éng theo chu kú, cho vÝ dô minh häa 
1. BiÕn ®éng theo chu kú 
Mèo rừng săn bắt thỏ 
Đồ thị biến động số lượng thỏ và mèo rừng Canađa theo chu kỳ 9 – 10 năm 
? Phân tích hình 1: 
+ Các loài 
+ Quan hệ giữa chúng 
+ Sự biến động SL cá thể 
+ Loài nào biến động trước-N.nhân gây b.động 
+ Thời gian một chu kì. 
2. Biến động không theo chu kỳ 
Đồ thị biến động số lượng cá thể thỏkhông theo chu kỳ ở Ôxtrâylia 
- Là biến động mà số lượng cá thể của quần thể tăng tăng hoặc giảm một cách đột ngột do điều kiện bất thường của thời tiết hay do hoạt động khai thác tài nguyên quá mức của con người gây nên. 
? Thế nào là biến động không theo chu kì? Cho ví dụ và nêu rõ nguyên nhân biến động của từng trường hợp 
? Hậu quả của sự biến động không theo chu kì tới môi trường, sản xuất... 
-H ậu quả 
+ nếu tăng đột ngột : Không kiểm soát được, dẫn đến mất cân bằng sinh thái. 
+ nếu giảm : Có nguy cơ tuyệt chủng. 
II - Nguyên nhân gây biến động và sự điều chỉnh số lượng cá thể của quần thể 
1. Nguyªn nh©n g©y biÕn ®éng sè l­îng c¸ thÓ trong quÇn thÓ 
? Hãy nêu nguyên nhân gây biến động số lượng cá thể ở các quần thể trên? Theo bảng : 
Quần thể 
Nguyên nhân gây biến động 
Cáo ở đồng rêu phương bắc ( 4 năm ) 
Sâu hại mùa màng( tăng vào xuân, hè) 
Cá cơm vùng biển Pêru( 7 năm ) 
Chim cu gáy( Mùa hè ) 
Muỗi ( tháng 3) 
Ếch nhái (tháng 3) 
Bò sát, ếch nhái miền Bắc Việt nam ( giảm vào mùa đông giá rét) 
Bò sát, chim nhỏ, gặm nhấm ( giảm khi lũ lụt) 
ĐV, TV rừng U minh thượng ( giảm khi cháy rừng) 
Thỏ ở Ôxtrâylia ( tăng, giảm thất thường) 
Quần thể 
Nguyên nhân gây biến động 
Cáo ở đồng rêu phương bắc ( 4 năm ) 
Phụ thuộc vào Sl con mồi là chuột Lemut 
Sâu hại mùa màng( tăng vào xuân, hè) 
Khí hậu ấm áp --> sinh sản nhiều 
Cá cơm vùng biển Pêru( 7 năm ) 
Dòng nước nóng tác động ->...-> cá chết hàng loạt. 
Chim cu gáy( Mùa hè ) 
Nguồn thức ăn dồi dào 
Muỗi ( tháng 3) 
Nhiệt độ ấm, độ ẩm cao 
Ếch nhái (tháng 3) 
Mùa mưa là mùa sinh sản 
Bò sát, ếch nhái miền Bắc Việt nam ( giảm vào mùa đông giá rét) 
Nhiệt độ quá thấp 
Bò sát, chim nhỏ, gặm nhấm ( giảm khi lũ lụt) 
Lũ lụt 
ĐV, TV rừng U minh thượng ( giảm khi cháy rừng) 
Cháy rừng 
Thỏ ở Ôxtrâylia ( tăng, giảm thất thường) 
tăng nhanh do thức ăn dồi dào, không có kẻ thù; giảm do dịch bệnh. 
II - Nguyên nhân gây biến động và sự điều chỉnh số lượng cá thể của quần thể 
1. Nguyªn nh©n g©y biÕn ®éng sè l­îng c¸ thÓ trong quÇn thÓ 
1. Nguyªn nh©n g©y biÕn ® éng sè l­îng c¸ thÓ cña quÇn thÓ 
Dùa vµo b¶ng trªn h·y ph©n chia nguyªn nh©n g©y biÕn ® éng sè l­îng c¸ thÓ trong quÇn thÓ 
Cã thÓ chia thµnh hai nhãm 
a. Do thay ®æi cña c¸c nh©n tè v« sinh 
b. Do thay ®æi cña c¸c nh©n tè sinh th¸i h÷u sinh 
? Nh©n tè v« sinh t¸c ®éng nh­ thÕ nµo 
a. T¸c ®éng cña nh©n tè v« sinh 
- khí hậu: tác động lên trạng thái sinh lí của cơ thể 
-->các đặc trưng của quần thể bị thay đổi: sức sinh sản, tỉ lệ tử vong, khả năng thụ tinh, sức sống của con non --> SL thay đổi. 
- Tác động của nhân tố vô sinh vào mùa sinh sản hay giai đoạn còn non của sinh vật làm cho biến động trong quần thể diễn ra mạnh mẽ nhất. 
?Nh©n tè h÷u sinh t¸c ®éng nh­ thÕ nµo 
b. Tác động của nhân tố hữu sinh thể hiện rõ ở sức sinh sản của quần thể, ở mật độ của động vật ăn thịt, vật kí sinh, con mồi, loài cạnh tranh. 
Nhân tố quyết định sự biến động số lượng cá thể của quần thể có thể khác nhau tùy từng quần thể và tùy giai đoạn trong chu trình sống. Ví dụ đối với loài sâu bọ ăn thực vật thì các nhân tố khí hậu có vai trò quyết định, còn đối với chim nhân tố quyết định lại thường là thức ăn vào mùa đông và sự cạnh tranh nơi làm tổ vào mùa hè. 
1. Nguyªn nh©n g©y biÕn ® éng sè l­îng c¸ thÓ cña quÇn thÓ 
2. Sù ® iÒu chØnh sè l­îng c¸ thÓ cña quÇn thÓ 
? Các nhân tố sinh thái tác động lên quần thể làm thay đổi số lượng cá thể trong quần thể bằng cách nào ? 
- Quần thể sống trong một môi trường xác định luôn có xu hướng tự điều chỉnh số lượng cá thể bằng cách làm giảm số lượng cá thể hoặc kích thích làm cho số lượng cá thể tăng lên. 
+ Trong điều kiện thuận lợi như: thức ăn dồi dào, ít kẻ thù =>sức sinh sản tăng, mức độ tử vong giảm, nhập cư tăng => số lượng cá thể tăng 
+ Khi số lượng cá thể tăng cao => thức ăn khan hiếm, nơi sống chật chội, ô nhiễm môi trường => cạnh tranh gay gắt => sức sinh sản giảm, tỷ lệ tử vong cao => số lượng cá thể giảm. VD: tỉa thưa ở thực vật 
3. Tr¹ng th¸i c©n b»ng cña quÇn thÓ 
? Thế nào là trạng thái cân bằng của quần thể 
-Là trạng thái ở đó số lượng cá thể giao động xung quanh một giá trị ổn định 
? Phân tích hình 3 SGK 
?Nêu cơ chế điều chỉnh trạng thái cân bằng 
-Cơ chế điều chỉnh: Là sự thống nhất giữa tỷ lệ sinh sản, tử vong, xuất cư, nhập cư (b+i =d+e) 
? Trạng thái cân bằng của quần thể có ý nghĩa gì với quần thể, với con người. 
-Ý nghĩa: 
+Số lượng cá thể ổn định và phù hợp với khả năng cung cấp nguồn sống của môi trường. 
+Tạo trạng thái cân bằng sinh thái. 
S¬ ®å ®iÒu chØnh sè l­îng c¸ thÓ cña quÇn thÓ trë l¹i møc c©n b»ng