Bài giảng Sinh học Lớp 12 - Bài 41: Diễn thế sinh thái

KÍNH CHÀO QUÝ THẦY CÔ VÀ CÁC EM HỌC SINH 
Các em hãy quan sát một xu hướng biến đổi của các loài sinh vật trên nương rẫy bỏ hoang sau một thời gian dài như sau : 
- Giai đoạn đầu:Các cây cỏ ưa sáng tới sống trong khoảng đất trống 
 - Giai đoạn giữa:Xuất hiện thêm cây gỗ ưa sáng,cây bụi chiếm phần lớn khoảng trống 
 - Giai đoạn cuối:Nhiều tầng cây lấp kín khoảng trống tạo thành quần xã thứ sinh 
Câu hỏi : Quá trình trên gọi là gì ? 
Trả lời : Diễn thế sinh thái 
BAI 41 . DIỄN THẾ SINH THÁI 
I. KHÁI NIỆM VỀ DIỄN THẾ SINH THÁI : 
Tuần : 28 
VD1 . Diễn thế xảy ra trên vùng đất trống hình thành rừng cây gỗ lớn : 
Vùng đất trống,xuất hiện những cây cỏ đầu tiên 
Cỏ một lá mầm và hai lá mầm 
Câybụi,dương xỉ,cỏ 
 Cây gỗ nhỏ,cây bụi,cỏ 
Rừng cây gỗ lớn,nhiều tầng 
Giai đoạn khởi đầu 
Giai đoạn giữa 
Giai đoạn cuối 
Câu hỏi : Song song với quá trình biến đổi của quần xã trong diễn thế,các điều kiện tự nhiên của môi trường đã thay đổi như thế nào? 
Vùng đất trống,xuất hiện những cây cỏ đầu tiên 
Cỏ một lá mầm và hai lá mầm 
Câybụi,dương xỉ,cỏ 
Cây gỗ nhỏ,cây bụi,cỏ 
Rừng cây gỗ lớn,nhiều tầng 
Giai đoạn khởi đầu 
Giai đoạn giữa 
Giai đoạn cuối 
- Giai đoạn đầu : 
 Khí hậu khô nóng,đất không được che phủ nên dễ mất nước và xói mòn,khô và nghèo chất dinh dưỡng 
- Giai đoạn giữa : 
 Mặt đất dần dần có TV che phủ nên tăng độ ẩm,xói mòn giảm dần,lượng chất dinh dưỡng trong đất tăng cao dần 
- Giai đoạn cuối : 
 Độ ẩm của đất và không khí tăng cao,đất màu mỡ 
* VD1 : 
VD2 :Quá trình biến đổi ở một đầm nước nông : 
A: Một đầm nước mới xây dựng 
B: Trong đầm có nhiều loài thuỷ sinh ở các tầng nước khác nhau:tảo,TV sống nổi trên mặt nước ,cua ,ốc ,tôm ,cá, 
C: SV nổi,các loài ĐV có kích thước lớn ít dần,TV chuyển vào sống trong lòng đầm ngày một nhiều 
D: Cỏ,cây bụi dần dần đến sống trong đầm 
E: Hình thành rừng cây bụi và cây gỗ 
A: Hồ có nhiều nước,đáy có ít mùn bã 
B: Lượng mùn bã dưới đáy hồ tăng dần 
C: Lượng mùn bã dưới đáy hồ tiếp tục tăng dần,hồ bị lấp cạn dần,đất hoà tan vào trong nước 
D: Giống C,đáy hồ nâng cao hơn,nước cạn dần,hồ biến thành vùng đất trũng 
E: Điều kiện tự nhiên trong hồ thay đổi hẳn,chuyển từ hồ nước thành vùng đất trên cạn 
Câu hỏi : Phân tích sự thay đổi của điều kiện tự nhiên qua các giai đoạn trong lòng hồ ? 
Câu hỏi : Thế nào là diễn thế sinh thái ? 
Trả lời : 
 Diễn thế sinh thái là quá trình biến đổi tuần tự của quần xã qua các giai đoạn tương ứng với sự biến đổi của môi trường 
Kết luận : Trong diễn thế,song song với sự thay đổi của các quần xã SV là sự biến đổi tương ứng của các điều kiện tự nhiên của môi trường 
II. CÁC LOẠI DIỄN THẾ SINH THÁI : 
Câu hỏi : Có mấy loại diễn thế chủ yếu ? 
Trả lời : 2 loại : 
 + Diễn thế nguyên sinh 
 + Diễn thế thứ sinh 
THẢO LUẬN NHÓM :(10’) 
Mỗi nhóm nghiên cứu SGK,sơ đồ và các VD thực tế , thảo luận các nội dung về 2 loại diễn thế theo bảng sau : 
Các giai đoạn 
Kiểu diễn thế 
Giai đoạn đầu 
Giai đoạn giữa 
Giai đoạn cuối 
Nêu 1 ví dụ 
Diễn thế nguyên sinh 
( Nhóm 1,3,5) 
Kiểu quần xã SV như thế nào ? 
Diễn thế thứ sinh 
( Nhóm 2,4,6) 
Các giai đoạn 
Kiểu diễn thế 
Giai đoạn đầu 
Giai đoạn giữa 
Giai đoạn cuối 
 Ví dụ 
Diễn thế nguyên sinh 
Khởi đầu từ MT chưa có hoặc có rất ít SV ( đảo mới hình thành,đất mới bồi ở ao,hồ,sông ,) 
Các quần xã SV biến đổi tuần tự , thay thế lẫn nhau,ngày càng đa dạng 
Hình thành quần xã tương đối ổn định 
Diễn thế ở ao,hồ,sông bị bồi cạn , ở vùng đất sau khi núi lửa , động đất xảy ra 
Diễn thế thứ sinh 
Khởi đầu từ MT đã có QX ổn định,nhưng QX đã bị huỷ diệt do TN hay do con người 
-1 QX mới phục hồi thay thế QX đã bị huỷ diệt . 
- Các QX biến đổi tuần tự,thay thế lẫn nhau 
- QXõ bị suy thoái . 
- Hoặc hình thành quần xã tương đối ổn định 
-QX rừng bị khai thác quá mức . 
- Hoặc QX rừng tái sinh 
Câu hỏi : Diễn thế nguyên sinh là gì ?  
Trả lời : Diễn thế nguyên sinh là diễn thế khởi đầu từ môi trường trống trơn hình thành quần xã tiên phong Các quần xã biến đổi tuần tự,thay thế lẫn nhau Cuối cùng hình thành quần xã tương đối ổn định . 
Sau khi núi lửa này tắt sẽ xuất hiện diễn thế nguyên sinh trên đống tro tàn này . 
Diễn thế nguyên sinh đang xảy ra tại vùng đất mới bồi cạn vùng cửa sông ven biển : Hình thành rừng ngập mặn 
Câu hỏi : Diễn thế thứ sinh là gì ?  
 Trả lời : Diễn thế khởi đầu ở môi trường đã có một quần xã ổn định,nhưng bị huỷ diệt Quần xã mới phục hồi Các quần xã biến đổi tuần tự,thay thế lẫn nhau Quần xã tương đối ổn định hoặc dẫn tới quần xã bị suy thoái . 
Quần xã rừng bị suy thoái do hoạt động khai thác bừa bãi của con người 
Quan sát hình 59.4 so sánh đồ thị về sự thay đổi số lượng loài trong 2 loại diễn thế sinh thái ? 
III. NGUYÊN NHÂN CỦA DIỄN THẾ SINH THÁI : 
Câu hỏi : Diễn thế sinh thái xảy ra do những nguyên nhân nào ? 
Trả lời : 
- Nguyên nhân bên ngoài:Sự thay đổi của điều kiện tự nhiên,khí hậu(mưa bão,lũ lụt,hạn hán,núi lửa ,), gây nên những biến đổi sâu sắc về cấu trúc của quần xã . 
- Nguyên nhân bên trong:Sự cạnh tranh gay gắt giữa các loài trong quần xã.Trong đó loài ưu thế đóng vai trò quan trọng nhất trong diễn thế . 
- Hoạt động khai thác tài nguyên của con người . 
Câu hỏi : Hoạt động khai thác tài nguyên của con người là nguyên nhân gây nên diễn thế sinh thái như thế nào?Giải thích ? 
Trả lời : 
- Hoạt động khai thác tài nguyên của con người như chặt cây,phá rừng,xây lấp hồ,xây đập nước thuỷ lợi , là nguyên nhân bên trong rất quan trọng làm biến đổi và nhiều khi dẫn tới suy thoái các quần xã 
-Con người cũng góp phần cải tạo tự nhiên làm cho quần xã SV phong phú hơn . 
 Gây nên diễn thế thứ sinh 
Chặt phá rừng bừa bãi 
Xây dựng đập nước thuỷ điện 
Trồng rừng : Rừng bạch đàn 
IV. TẦM QUAN TRỌNG CỦA VIỆC NGHIÊN CỨU DIỄN THẾ SINH THÁI : 
Câu hỏi : Nghiên cứu diễn thế sinh thái có tầm quan trọng như thế nào ? 
Trả lời : 
- Giúp ta biết được các quy luật phát triển của quần xã sinh vật Dự đoán được các quần xã tồn tại trước đó và quần xã sẽ thay thế trong tương lai . 
- Xây dựng kế hoạch bảo vệ và khai thác hợp lý nguồn tài nguyên thiên nhiên . 
- Đề xuất các biện pháp khắc phục những biến đổi bất lợi của môi trường ,SV và con người . 
VD1: Diễn thế rừng lim tại vùng Hữu Lũng(Hà Bắc ): 
Rừng lim nguyên sinh Rừng sau sau Rừng cây gỗ nhỏ và cây bụi Trảng cây bụi Trảng cỏ . 
* Nếu bảo vệ rừng sau sau không bị chặt phá thì cây sau sau sinh trưởng tốt tạo điều kiện cho rừng lim phục hồi . 
* Nếu tiếp tục khai thác sau sau và đốt rừng làm nương rẫy thì rừng lim bị suy thoái hoàn toàn . 
* Việc trồng cây mỡ ở Cẩm Phả(Quảng Ninh ) xen kẽ với cây chèo chẹo làm ngăn trở quy luật diễn thế khôi phục rừng lim . 
VD2: Quy luật diễn thế rừng nước mặn sẽ chuyển thành rừng phèn(rừng tràm ). 
Muốn bảo vệ rừng nước mặn tồn tại lâu dài hơn thì áp dụng các biện pháp ngăn chặn diễn thế đó như : đào kênh dẫn nước mặn để giữ cho đất thích hợp với cây nước mặn . 
Câu hỏi : Để khắc phục những biến đổi bất lợi của môi trường,người ta thường sử dụng các biện pháp gì ? 
Trả lời : Cải tạo đất,tăng cường chăm sóc,bảo vệ ĐV,TV,phòng trừ sâu bệnh,thuỷ lợi,trồng rừng,xây dựng các khu bảo tồn thiên nhiên , 
Câu hỏi : Em hãy nêu lên 2 VD mà em biết về việc thực hiện các biện pháp trên ở nước ta ? 
Trả lời : Trồng cây gây rừng cải tạo môi trường,xây dựng đập nước thuỷ lợi,thuỷ điện,xây dựng các khu rừng quốc gia , 
Nhà máy thuỷ điện Sơn La 
Trước khi XD nhà máy thuỷ điện(Trái ) và sau khi XD nhà máy thuỷ điện Sơn La(Phải ) 
Một số rừng trồng cải tạo môi trường 
CÂU HỎI KIỂM TRA :  
Câu 1 : Nghiên cứu sơ đồ sau và cho biết đây là loại diễn thế nào ? 
 Rừng lim Rừng sau sau Trảng cây gỗ Trảng cỏ 
Trả lời : 
 Diễn thế thứ sinh 
Câu 2 : Trong diễn thế sinh thái,xu hướng biến đổi chung của quần xã là gì ? 
a.Từ quần xã này đến quần xã khác 
b.Từ quần xã có độ đa dạng thấp đến quần xã có độ đa dạng cao 
c.Tăng số lượng cá thể của quần xã 
d.Từ quần xã không ổn định đến quần xã ổn định 
Trả lời : d 
Câu 3 : Hoạt động khai thác tài nguyên không hợp lý của con người có thể coi là hành động “ tự đào huyệt chôn mình”của diễn thế sinh thái được không?Tại sao ? 
Trả lời : 
- Hoạt động khai thác tài nguyên không hợp lý của con người có thể xem là hành động “ tự đào huyệt chôn mình ” của diễn thế sinh thái vì : 
+ Hoạt động khai thác tài nguyên không hợp lý của con người như chặt cây,đốt rừng,san lấp hồ,xây đập nước ngăn sông,suối,đắp đầm nuôi tôm cá ven biển một cách tuỳ tiện dẫn tới các hậu quả : 
* Giảm đa dạng sinh học 
* Xói mòn đất,biến đổi khí hậu Lũ lụt,hạn hán,đất nhiễm mặn 
* Mất cân bằng sinh thái Gây ra nhiều bệnh tật cho con người,SV 
 Làm cho cuộc sống con người bị ảnh hưởng nặng nề,không ổn định 
Xin cảm ơn quý thầy cô và các em học sinh,kính chúc quý thầy cô sức khoẻ,hạnh phúc,chúc các em học sinh học giỏi .