Bài giảng Ngữ văn Lớp 6 - Tiết 107: Các thành phần chính của câu

CHÀO MỪNG QUÝ THẦY CÔ VỀ DỰ GIỜ TIẾT DẠY 
Kiểm tra bài cũ 
- Hoán dụ là gì? 
- Phân tích phép hoán dụ trong câu thơ sau: 
Vì sao trái đất nặng ân tình 
Nhắc mãi tên người Hồ Chí Minh . 
Tiết 107:  CÁC THÀNH PHẦN CHÍNH CỦA CÂU  
I. Bài học1. Phân biệt thành phần chính với thành phần phụ của câu 
*Ví dụ: Chẳng bao lâu, tôi đã trở thành một chàng dế thanh niên cường tráng. 
 (Tô Hoài) 
Chẳng bao lâu , tôi đã trở thành một chàng dế thanh niên cường tráng . 
 Trạng ngữ CN VN 
1 . Phân biệt thành phần chính với thành phần phụ của câu 
 Không thể bỏ chủ ngữ, vị ngữ, nhưng có thể bỏ được trạng ngữ. 
- Chẳng bao lâu, đã trở thành một chàng dế thanh niên cường tráng. 
- Chẳng bao lâu, tôi. 
- Chẳng bao lâu. 
- Tôi đã trở thành một chàng dế thanh niên cường tráng. 
Em hãy thử lần lượt bỏ từng thành phần câu 
nói trên và rút ra nhận xét? 
- Những thành phần bắt buộc phải có mặt, đó là thành phần chính. 
- Những thành phần không bắt buộc phải có mặt, đó là thành phần phụ. 
Như vậy, thành phần chính của câu là những thành phần bắt buộc phải có mặt để câu có cấu tạo hoàn chỉnh và diễn đạt được một ý trọn vẹn. Thành phần không bắt buộc có mặt được gọi là thành phần phụ. 
2 . Vị ngữ 
Ví dụ phần I: Chẳng bao lâu, tôi // đã trở thành một chàng dế thanh niên cường tráng . 
 Vị ngữ 
Tôi như thế nào? 
Tôi đã trở thành một chàng dế thanh niên cường tráng. 
Trả lời các câu hỏi: Làm sao?, Như thế nào?, Làm gì?, Là gì?,... 
Kết hợp với «đã» (phó từ) 
 Các phó từ tương tự: đã, sẽ, đang, sắp, từng, vừa, mới... 
Một số câu trả lời cho vị ngữ 
- Anh ấy bị ốm. 
 Anh ấy làm sao? 
- Lan đang gỡ các tấm rao vặt để làm đẹp mĩ quan đô thị? 
 Lan làm gì? 
- Phó từ là những từ chuyên đi kèm với động từ, tính từ để bổ sung ý nghĩa cho động từ, tính từ. 
 Phó từ là gì? 
2. Vị ngữ 
* Xét các ví dụ sau: 
a. Một buổi chiều, tôi ra đứng cửa hang như mọi khi, xem hoàng hôn xuống. 
b. Chợ Năm Căn nằm sát bên bờ sông, ồn ào, đông vui, tấp nập. 
c. Cây tre là người bạn thân của nông dân Việt Nam (...). Tre, nứa, mai, vầu giúp người trăm nghìn công việc. 
2. Vị ngữ 
a. Một buổi chiều , tôi ra đứng cửa hang như mọi khi , xem hoàng hôn xuống . 
 Trạng ngữ CN VN1 (cụm ĐT) VN 2 (cụm ĐT) 
c. Cây tre // là người bạn thân của nông dân Việt Nam (...). Tre , nứa , mai , vầu // 
 CN VN (cụm DT) CN1 CN2 CN3 CN4 
giúp người trăm nghìn công việc khác nhau . 
 VN (cụm ĐT) 
b. Chợ Năm Căn // nằm sát bên bờ sông , ồn ào , đông vui , tấp nập . 
 CN VN1 (cụm ĐT) VN2 VN3 VN4 
 TT 
- Thường là động từ hoặc cụm động từ, tính từ hoặc cụm tính từ, danh từ hoặc cụm danh từ. 
- Trong câu có thể có một hoặc nhiều vị ngữ. 
3 . Chủ ngữ 
*Xét ví dụ ở phần II: 
b. Chợ Năm Căn nằm sát bên bờ sông, ồn ào, đông vui, tấp nập. 
Chợ Năm Căn // nằm sát bên bờ sông , ồn ào , đông vui , tấp nập . 
 CN (cụm DT) VN1 VN2 VN3 VN4 
a. Một buổi chiều, tôi ra đứng cửa hang như mọi khi, xem hoàng hôn xuống. 
Một buổi chiều , tôi // ra đứng cửa hang như mọi khi , xem hoàng hôn xuống 
 CN (đại từ) VN1 VN2 
c. Cây tre // là người bạn thân của nông dân Việt Nam (...). Tre , nứa , mai , vầu // 
 CN (DT) VN CN1 CN2 CN3 CN4 
 DT 
giúp người trăm nghìn công việc khác nhau . 
 VN 
Như vậy, chủ ngữ: 
- Nêu tên sự vật, hiện tượng có hoạt động, đặc điểm, trạng thái,... được miêu tả ở vị ngữ. 
- Thường là danh từ, đại từ hoặc cụm danh từ. 
- Trả lời cho các câu hỏi: Ai?, Con gì?, Cái gì?,... 
- Câu có thể có một hoặc nhiều chủ ngữ. 
CÁC THÀNH PHẦN CHÍNH CỦA CÂU 
ĐẶC ĐIỂM VÀ CẦU TẠO 
CHỦ NGỮ 
VỊ NGỮ 
Vai trò 
Thành phần chính. 
Trả lời cho câu hỏi 
Ai?, Cái gì?, Con gì?,... 
Làm sao?, Như thế nào?, Làm gì?, Là gì?,... 
Cấu tạo 
Thường là đại từ, danh từ, cụm danh từ. 
Thường là động từ, cụm động từ, tính từ, cụm tính từ, danh từ, cụm danh từ. 
Số lượng 
Một hoặc nhiều. 
II. Luyện tập 
Bài tập 1: Xác định chủ ngữ, vị ngữ trong những câu sau. Cho biết mỗi chủ ngữ hoặc vị ngữ có cấu tạo như thế nào. 
 Chẳng bao lâu, tôi đã trở thành một chàng dế thanh niên cường tráng. Đôi càng tôi mẫm bóng. Những cái vuốt ở chân, ở khoeo cứ cứng dần và nhọn hoắt. Thỉnh thoảng, muốn thử sự lợi hại của những chiếc vuốt, tôi co cẳng lên, đạp phanh phách vào các ngọn cỏ. Những ngọn cỏ gẫy rạp, y như có nhát dao vừa lia qua. 
Câu 1: Tôi // đã trở thành một chàng dế thanh niên cường tráng . CN(đại từ) VN(cụm ĐT) 
Câu 2: Đôi càng tôi // mẫm bóng . 
 CN (cụm DT) VN (TT) 
Câu 4: Tôi // co cẳng lên, đạp phach phách vào các ngọn cỏ . 
 CN(đại từ) VN (2 cụm ĐT) 
Câu 3: Những cái vuốt ở chân, ở khoeo // cứ cứng dần và nhọn hoắt . 
 CN (cụm DT) VN (2 cụm TT) 
Câu 5: Những ngọn cỏ // gẫy rạp, y như có nhát dao vừa lia qua . 
 CN (cụm DT) VN (cụm ĐT) 
Bài tập 2: Đặt câu theo yêu cầu: 
c. Vị ngữ trả lời câu hỏi Là gì? Để giới thiệu một nhân vật trong truyện em vừa đọc với các bạn trong lớp 
 Sơn Tinh là thần núi Tản Viên. 
a. Vị ngữ trả lời câu hỏi Làm gì? Để kể lại một việc tốt em hoặc bạn em mới làm được 
 Trong học tập, Lan đã giúp đỡ các bạn học yếu. 
b. Vị ngữ trả lời câu hỏi Như thế nào? Để tả hình dáng hoặc tính cách đáng yêu của một bạn trong lớp. 
 Lan rất dễ thương. 
*Dặn dò: 
Học Ghi nhớ. 
Giải bài tập còn lại. 
- Soạn bài: Cây tre Việt Nam.