Bài giảng Ngữ văn Lớp 10 - Tiết 34, 35: Khái quát văn học Việt Nam từ thế kỉ X đến hết thế kỉ XIX - Trường THPT Quang Trung

TRƯỜNG THPT QUANG TRUNG - ĐÀ NẴNG 
KHÁI QUÁT VĂN HỌC VIỆTNAM 
TỪ THẾ KỈ X ĐẾN HẾT THẾ KỈ XIX 
Tiết 34, 35: 
I. C¸c thµnh phÇn cña v¨n häc trung ®¹i ViÖt nam 
1. V¨n häc ch ÷ H¸n 
- Là những sáng tác bằng chữ Hán của người Việt . 
- Xuất hiện sớm , gồm cả thơ va văn xuôi . 
- Thể loại tiếp thu từ Trung Quốc : chiếu , biểu , hịch , cáo , truyền kì , kí sự , tiểu thuyết chương hồi , phú , thơ cổ phong , thơ Đường luật ... 
2. V¨n häc ch ÷ N«m 
L à những sáng tác bằng 
chữ Nôm . 
- Ra đời muộn hơn vh chữ Hán ( khoảng TK XIII). 
- Thể loại : 
+ Tiếp thu từ Trung Quốc : phú , văn tế , thơ Đường luật . 
+ Thể loại dân tộc : ngâm khúc , hát nói , truyện thơ ... 
II. Các giai đoạn phát triển của văn học từ thế kỉ X đến hết TK XIX. 
1. Giai đoạn từ TK X đến hết TK XIV. 
a. Hoàn cảnh lịch sử . 
Dân tộc giành được độc lập tự hủ từ phong kiến phương Bắc 
- Chế dộ phong kiến VN phát triển . 
b. Tình hình văn học 
- Nội dung: chủ nghĩa yêu nước , âm hưởng hào hùng , mang hào khí Đông A 
- Nghệ thuật : 
+ Các thể loại tiếp thu từ Trung Quốc đạt được nhiều thành tựu : văn nghị luận , văn xuôi về lịch sử , vaă hoá , thơ phú . 
+ Hiện tượng văn - sử - triết bất phân . 
- Tác phẩm , tác giả tiêu biểu : Quốc tộ ( Pháp Thuận ), Nam quốc sơn hà , Hịch tương sĩ ( Trần Quốc Tuấn ), Tụng giá hoàn kinh sư ( Trần Quang Khải ), Bach Đằng giang phú ( Trương Hán Siêu ). 
2. Giai đoạn từ thế kỉ XV đến hết thế kỉ XVII 
a. Hoàn cảnh lịch sử . 
- Chiến thắng quân Minh nửa đầu TK XV. 
- Chế độ phong kiến đạt đến cực thịnh ở TK XV. 
- Nội chiến ( Mạc - Lê , Trịnh - Nguyễn ) đất nước chia cắt . 
b. Tình hình văn học . 
- Nội dung: 
+ Chủ đề , cảm hứng yêu nước vẫn tiếp tục phát triển . 
+ Xuất hiện chủ đề phê phán tệ lậu XH, những suy thoái vêf đạo đức . 
- Nghệ thuật : 
+ Văn chính luận đạt được thành tựu vượt bậc : Bình Ngô đại cáo , Quân trung từ mệnh tập , văn xuôi tự sự : Thánh Tông di thảo , Truyền kì mạn lục . 
+ Thơ Nôm có sự Việt hóa thơ Đường , sáng tạo ra các thể thơ dân tộc 
3.Giai đoạn từ TK XVIII đến nửa đầu TK XIX 
a . Hoàn Cảnh lịch sử . 
- Nội chiến phong kiến tiếp tục gay gắt , kéo dài . 
- Phong trào nông dân khởi nghĩa sôi sục , đỉnh cao là khởi nghĩa Tây Sơn . 
- Tây Sơn thất bại , nhà Nguyễn khôi phục . Đất nước đứng trước hiểm hoạ xâm lược của thực dân Pháp . 
b. Tình hình văn học . 
Văn học phát triển vượt bậc , rực rỡ - vh cổ điển . 
- Nội dung: chủ nghĩa nhân đạo - nhân văn : tiếng nói đòi quyền sống , quyền hạnh phúc , đấu tranh đòi giải phóng con người cá nhân . 
- Nghệ thuật : phát triển mạnh và khá toàn diện . VH Nôm đạt tới đỉnh cao . 
- Tác phẩm : Chinh phụ ngâm , Cung oán ngâm khúc , Hoàng Lê nhất thống chí , Truyện Kiều ... 
4. Giai đoạn nửa cuối TK XIX 
a. Hoàn cảnh lịch sử . 
- Thực dân Pháp xâm lược VN, triuền Nguyễn từng bước đầu hàng , nhân dân cả nước kiên cường chống giặc . 
- XH chuyển thành XH thực dân nửa PK. 
- Văn hoá phương Tây bắt đầu ảnh hưởng tới đời sống XH. 
b. Tình hình văn học . 
- Nội dung: Chủ đề yêu nước chống xâm lăng , cảm hứng bi tráng . 
+ Ngọn cờ đầu của thơ ca yêu nước : Nguyễn Đình Chiểu ( Truyện Lục Vân Tiên và Văn tế nghĩa sũ Cần Giuộc ) 
+ Thơ văn yêu nước của Nguyễn Thông , Nguyễn Quang Bích , Phan Văn Trị , Nguyễn Xuân Ôn , Nguyễn Thượng Hiền . 
+ Thơ văn trữ tình - trào phúng của Nguyễn Khuyến , Tú Xương . 
- Nghệ thuật : 
+ Sangc tác theo thể loại và thi pháp truyền thống 
+ Xuất hiện văn xuôi quốc ngữ , vh dổi mới theo hướng hiện đại hoá 
III. Những đặc điểm lớn về nội dung 
1. Chñ nghÜa yªu n­íc : 
- T­ t­ëng trung qu©n ¸i quèc , g¾n liÒn víi truyÒn thèng 
- BiÓu hiÖn phong phó ®a d¹ng: 
+VÒ néi dung: ý thøc ® éc lËp tù chñ , tù hµo d©n téc , c¨m thï giÆc , quyÕt chiÕn quyÕt th¾ng kÎ thï , ca ngîi tÊm g­¬ng trung nghÜa , yªu thiªn nhiªn  
+VÒ c¶m høng , ©m ® iÖu : khi hµo hïng , khi bi tr¸ng , lóc thiÕt tha  
- T¸c phÈm tiªu biÓu : S«ng nói n­íc Nam, HÞch t­íng sÜ , §¹i c¸o b×nh Ng«, V¨n tÕ nghÜa sÜ CÇn Giuéc 
 => Đây là cảm hứng xuyên suốt trong VH trung đại 
2. Chñ nghÜa nh©n ®¹o: 
- B¾t nguån tõ truyÒn thèng + ¶ nh h­ëng t­ t­ëng tÝch cùc cña Nho – PhËt - §¹o gi¸o . 
- BiÓu hiÖn phong phó , ®a d¹ng: 
 + VÒ néi dung : Lßng th­¬ng ng­êi 
 Lªn ¸n, tè c¸o nh÷ng thÕ lùc tµn b¹o 
 Kh¼ng ® Þnh , ®Ò cao con ng­êi ë nhiÒu mÆt 
 §Ò cao quan hÖ ®¹o ® øc , ®¹o lÝ tèt ® Ñp 
 + VÒ thÓ lo¹i vµ c¶m høng . 
- T¸c phÈm tiªu biÓu : th ¬ thiÒn ® êi LÝ, Th ¬ Ng Tr·i , Ng BØnh Khiªm , TruyÒn K× m¹n lôc , TruyÖn KiÒu , Chinh phô ng©m , Cung o¸n ng©m , th ¬ Hå Xu©n H­¬ng , Lôc V©n 
 => Đây là cảm hứng lớn , xuyên suốt trong VH trung đại 
=> Góp phần tạo tiền đề cho sự ra đời của văn học hiện thực giai đoạn sau . 
3. C¶m høng thÕ sù : 
- BiÓu hiÖn kh ¸ râ nÐt tõ v¨n häc cuèi ® êi TrÇn . 
- Néi dung: h­íng tíi ph¶n ¸ nh hiÖn thùc x· héi , cuéc sèng ®au khæ cña nh©n d©n . 
- T¸c phÈm tiªu biÓu : Th ¬ Ng BØnh Khiªm , NguyÔn Du , Th­îng kinh kÝ sù , Vò trung tuú bót , th ¬ NguyÔn KhuyÕn , Tó X­¬ng  
IV. Những đặc điểm lớn về nghệ thuật . 
1. TÝnh quy ph¹m vµ sù ph¸ vì tÝnh quy ph¹m: 
a. TÝnh quy ph¹m: 
- Lµ sù quy ® Þnh chÆt chÏ theo khu«n mÉu . 
- BiÓu hiÖn : 
 + Quan ® iÓm v¨n häc : coi träng môc ® Ých gi¸o huÊn 
 + T­ duy nghÖ thuËt : theo kiÓu mÉu , c«ng thøc . 
 + ThÓ lo¹i: quy ® Þnh chÆt chÏ vÒ kÕt cÊu . 
 + C¸ch sö dông thi liÖu : ® iÓn tÝch , ® iÓn cè , ­ íc lÖ , t­îng tr­ng 
b. Sù ph¸ vì tÝnh quy ph¹m: 
 + Trong c¶ néi dung vµ h×nh thøc . 
 + § Æc biÖt ë nh÷ng t¸c gi ¶ tµi n¨ng , thÓ hiÖn c¸ tÝnh s¸ng t¹o: NguyÔn Tr·i , HXH, NguyÔn KhuyÕn , Tó X­¬ng ... 
2. Khuynh h­íng trang nh · vµ xu h­íng b×nh dÞ : 
a. Khuynh h­íng trang nh ·: 
- §Ò tµi , chñ ®Ò: h­íng tíi c¸i cao c¶, trang träng h¬n lµ c¸i ® êi th­êng , b×nh dÞ . 
- H×nh t­îng nghÖ thuËt : h­íng tíi vÎ tao nh ·, mÜ lÖ h¬n lµ ®¬n s¬, m«c m¹c. 
- Ng«n ng ÷ nghÖ thuËt : trau chuèt , hoa mÜ , cao quý h¬n lµ th«ng tôc , tù nhiªn . 
b. Xu h­íng b×nh dÞ : 
 - Do ngµy cµng g¾n bã víi hiÖn thùc nªn phong c¸ch trang nh · mê dÇn , v¨n häc ngµy cµng gÇn víi ® êi sèng hiÖn thùc , tù nhiªn vµ b×nh dÞ . 
3. TiÕp thu vµ d©n téc ho¸ tinh hoa v¨n häc n­íc ngoµi : 
a. TiÕp thu : 
 - Chñ yÕu lµ tiÕp thu tinh hoa v¨n häc Trung Quèc ( nguyªn nh©n ) 
 - TiÕp thu vÒ ng«n ng ÷, thÓ lo¹i, thi liÖu , v¨n liÖu  
b. D©n téc ho¸: 
- S¸ng t¹o ra ch ÷ N«m . 
- ViÖt ho¸ thÓ th ¬ §­ êng . 
- Sö dông lêi ¨n tiÕng nãi cña nh©n d©n trong s¸ng t¸c . 
 V. Tæng kÕt : 
( Ghi nhí – sgk trang 112)